(20/3/13)
CorfuTime, 20-3-2013
-Πείτε μας κάποια στοιχεία για την παράσταση.
Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο Αμερικάνος» δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1891 στο «Άστυ»-με μεγάλη επιτυχία. Η ιστορία απλή, απέραντα ανθρώπινη και γι’ αυτό ακριβώς τέτοια που πάντα αγγίζει την ανθρώπινη ψυχή. Με μοναδική μαεστρία ο Σκιαθίτης συγγραφέας δεν την αποκαλύπτει εξαρχής – παρά εμφανίζει τον ήρωά του καλυμμένο μ’ ένα πέπλο μυστηρίου, μια ατμόσφαιρα αναμονής πριν από κάτι άδηλο και σπουδαίο: κι όμως η πραγματικότητα είναι συγκλονιστικά απλή. Ο ξένος, ο «Αμερικάνος» (όλα έχουν τη σημασία τους στον κόσμο του Παπαδιαμάντη, ακόμα κι ο τόνος στην παραλήγουσα και όχι, ποτέ στη λήγουσα – πώς αλλιώς να αποδοθεί η αδιόρατη ειρωνία των ντόπιων προς τον ουρανοκατέβατο επισκέπτη;) δεν είναι καθόλου ξένος: είναι Σκιαθίτης. Και η αποκάλυψη θα γίνει με τρόπο θαυμαστό: από τη μια ο ξενιτεμός, η αποξένωση και η διαφορετικότητα – και από την άλλη το αντίδοτο της μοναξιάς, που δεν είναι άλλο από έναν έρωτα που αντέχει στο χρόνο. Η ιστορία του Γιάννη του Μοθωνιού, Σκιαθίτη οικονομικού μετανάστη που αναγκάστηκε να φύγει για να σωθεί από τη φτώχεια. Η ξενιτιά τον αντάμειψε πλουσιοπάροχα, όμως με τίμημα την πιο σκληρή ξενιτιά: σταδιακά κόπηκε κάθε δεσμός με ό,τι αποτελούσε την προηγούμενη ζωή του και με όσα και όσους αγαπούσε. Η περιουσία που έκανε του στοίχισε πατρικό σπίτι, γονείς, φίλους, ακόμα και την ίδια τη γλώσσα της πατρίδας του. Μοναδική εξαίρεση η ελπίδα που κρύβει ακόμα μέσα του και που δεν τολμά ούτε να τη σκεφτεί, με «δεισιδαίμονα φόβον»: ότι δηλαδή η κοπέλα που αγαπούσε βρίσκεται ακόμα εκεί γι’ αυτόν. Τώρα θα βρει την απάντηση, που επιστρέφει στο νησί μετά 25 χρόνια, τη μέρα της παραμονής των Χριστουγέννων. Το μυστήριο της αναμονής λοιπόν γίνεται ένα σιγά σιγά με την αγωνία της ψυχής του…
Στη σκηνική του μεταφορά, το έργο ζωντανεύει με την ίδια συγκλονιστική απλότητα ολόκληρο το σύμπαν του διηγήματος. Οι Σκιαθίτες ναυτικοί, οι θαμώνες των μαγαζιών, οι ταβερνιάρηδες, τα παιδιά που λένε τα κάλαντα, η βασανισμένη γριά, η μαρτυρική Μελαχρώ – και προπάντων ο ήρωας, ο μυστηριώδης ξένος, ο Γιάννης ο Μοθωνιός – ζωντανεύουν και συνομιλούν μεταξύ τους και με το θεατή. Κι όλα αυτά με ένα και μόνο ηθοποιό και με ένα μουσικό.
-Το έργο παίζεται ανελλιπώς τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Που αποδίδετε την επιτυχία του ;
Η παράσταση έχει ταξιδεύσει σε πάνω από 25 ελληνικές πόλεις. Με ελάχιστα μέσα (τη ξύλινη βαλίτσα του ταξιδιώτη, το πανωφόρι του, ένα κασκόλ που μεταμορφώνεται σε γέρικη μαντήλα), με τη σύμπραξη της μουσικής ερμηνείας και τη μαγεία του φωτός, οι παπαδιαμαντικοί ήρωες ζωντανεύουν αυτούσιοι, σε απόσταση αναπνοής από το θεατή, αρχίζουν να συνομιλούν μαζί του. Και μοιραία, τον βάζουν στο σκηνικό παιχνίδι… Ο θεατής, λοιπόν, είναι ουσιαστικά συμπαίκτης. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η επιτυχία και η αγάπη με την οποία το κοινό αγκάλιασε τον «Αμερικάνο» οφείλεται σε τελική ανάλυση σ’ αυτό ακριβώς που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της παράστασης: την απλότητα και την αμεσότητα. Κι αυτή πηγάζει από το σεβασμό και τη βαθιά αγάπη για τον παπαδιαμαντικό λόγο. Ο θεατής εισπράττει αμέσως αυτή την αγάπη. Ό,τι είναι ο Παπαδιαμάντης είναι κι ο «Αμερικάνος» του: όχι άσκοπες φιοριτούρες και εντυπωσιακά εφφέ, αλλά δωρική απλότητα, αλήθεια ψυχής κι αγάπη για τον άνθρωπο. Ένα αριστουργηματικό ποίημα για την ξενιτιά και την αγάπη. Αυτό είναι το μόνο που βρίσκει και ο επαναπατρισθείς «Αμερικάνος», που όμως φαίνεται ότι είναι τελικά το πιο σπουδαίο: την αγάπη.
-Γιατί θεωρείτε ότι ο κόσμος έρχεται να δει το έργο ; Τι αποκομίζουν κατά τη γνώμη σας ;
Η εποχή μας επιζητά την αλήθεια και ο ειλικρινής λόγος του Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερου επιδρά άμεσα στο κάθε θεατή. Η μουσικότητα του κειμένου φτάνει κατευθείαν στην ψυχή. Τόσο κατά τη διάρκεια μίας παράστασης, όσο και από παράσταση σε παράσταση, ο "Αμερικάνος" κερδίζει τον κάθε θεατή, ξεπερνώντας τα καθιερωμένα στεγανά που έχουν να κάνουν με την ηλικία, το κοινωνικό περιβάλλον ή το μορφωτικό επίπεδο του καθενός. Η αμεσότητα του κειμένου αφ' ενός και της σκηνικής παρουσίασής του αφ' ετέρου, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του θεατή μπάζοντάς τον σιγά σιγά, χωρίς να το αντιληφθεί, στην ιστορία. Ο ήρωας που αναζητά την αγάπη λίγο λίγο τους κερδίζει, τον συμπαθούν και τον συμπονούν-και ξαφνικά βρίσκονται να συμπάσχουν μαζί του. Και η λυτρωτική κορύφωση του τέλους, ο θρίαμβος της αγάπης -γαληνεύει και παρηγορεί την ψυχή.
-Πώς ανακαλύψατε τον Παπαδιαμάντη ; Σκέφτεστε να ανεβάσετε άλλο έργο του σύντομα ;
Σε δύσκολες στιγμές της ζωής μου διάβαζα και διαβάζω Παπαδιαμάντη και παίρνω θάρρος. Ήταν και είναι κάτι σαν προσευχή για μένα. Τον ανακάλυψα από 10 χρονών παιδί όταν έπεσε αυτό το υπέροχο διήγημα στα χέρια μου. Με συνεπήρε η μυστηριώδης ιστορία του. Με την ομάδα μου την "Ηθικόν Ακμαιότατον" ανεβάσαμε ένα ακόμα διήγημα -ίσως το πλέον εμβληματικό- το "Όνειρο στο Κύμα". Η παράσταση ήταν παραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών και επαναλήφθηκε στο θέατρο Ακροπόλ. Νοιώθω ότι αυτή η εποχή έχει βγάλει πραγματικά διαμάντια λογοτεχνίας. Ίσως ένα έργο του Βυζηινού ή του εθνικού μας ποιητή του Διονύσιου Σολωμού να είναι το επόμενο βήμα μας.
-Διακρίνω μια εμμονή στο ελληνικό έργο στην πορεία σας. Για ποιό λόγο ;
Νοιώθω ότι η απώλεια της εθνικής μας ταυτότητας σημαίνει και απώλεια της γλώσσας μας. Σωστά καταλάβατε. Έχω εμμονή με το ελληνικό έργο. Είναι μια μορφή προσωπικής αντίστασης στον ξεπεσμό που μας ταλανίζει δεκαετίες τώρα. Η γλώσσα μας είναι και η πατρίδα μας. Και είναι ιδιαιτέρως θεατρική και πλούσια, είναι ένας ολόκληρος κόσμος, ένα ταξίδι στο παρελθόν αλλά και στο παρόν μας. Αν ήμουν Άγγλος δεν θα αποτελούσε ίσως παραξενιά να ασχολιόμουν με τον Σαίξπηρ. Ευτυχώς υπάρχει και το αρχαίο δράμα από όπου γεννήθηκε το ίδιο το θέατρο.
- Ποιόν θα χαρακτηρίζατε ''Αμερικάνο'' της εποχής μας ;
Όλοι μας έχουμε καταντήσει ξένοι και μετανάστες στο ίδιο μας τον τόπο, μπλεγμένοι στα οικονομικά παιχνίδια των αδηφάγων τραπεζιτών που εξουσιάζουν κυβερνήσεις και συνειδήσεις. Είμαστε μόνοι, ξενιτεμένοι και απομονωμένοι μέσα στον ίδιο μας τον τόπο. Είμαστε όλοι μας "Αμερικάνοι" που ξεχάσαμε τη γλώσσα μας, που άφησαμε την πατρίδα μας παραδομένη σε Εφιάλτες που την πρόδωσαν και την προδίδουν κάθε μέρα.
Το σήμερα κατάντησε να θυμίζει τραγικά την εποχή του Παπαδιαμάντη. Τα ίδια άμεσα προβλήματα διαβίωσης, οι ίδιες επιτακτικές ανάγκες ταλανίζουν και σήμερα τους νέους όπως και τότε: ο εφιάλτης του ξενιτεμού δυστυχώς πλέον χτυπά και τις δικές μας πόρτες. Το όνειρο της ευμάρειας τέλειωσε πια και μας άφησε άοπλους μέσα σε μια αναπάντεχα ζοφερή πραγματικότητα. Όμως, παρ' όλα αυτά, ο ξενιτεμός του σημερινού ανθρώπου δεν είναι μόνο εξωτερικός και επιφανειακός. Στην ουσία ο καθένας μας ζει μια τραγικότερη, εσωτερική μοναξιά-που ίσως είναι και η σκληρότερη. Σε προσωπικό επίπεδο, ο καθένας για τους δικούς του λόγους-σαν απόρροια ίσως της προηγούμενης επίπλαστης "ευτυχίας", που κάποιοι έφτιαξαν για λογαριασμό μας-αλλά και σε συλλογικό, ακόμα και σε εθνικό επίπεδο, ζούμε την πιο σκληρή μοναξιά. Μακάρι να υπάρξει πραγματική αλληλεγγύη και αγάπη μεταξύ μας για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε αυτή τη δύσκολη κατάσταση.
CorfuTime, 20-3-2013
-Πείτε μας κάποια στοιχεία για την παράσταση.
Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο Αμερικάνος» δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1891 στο «Άστυ»-με μεγάλη επιτυχία. Η ιστορία απλή, απέραντα ανθρώπινη και γι’ αυτό ακριβώς τέτοια που πάντα αγγίζει την ανθρώπινη ψυχή. Με μοναδική μαεστρία ο Σκιαθίτης συγγραφέας δεν την αποκαλύπτει εξαρχής – παρά εμφανίζει τον ήρωά του καλυμμένο μ’ ένα πέπλο μυστηρίου, μια ατμόσφαιρα αναμονής πριν από κάτι άδηλο και σπουδαίο: κι όμως η πραγματικότητα είναι συγκλονιστικά απλή. Ο ξένος, ο «Αμερικάνος» (όλα έχουν τη σημασία τους στον κόσμο του Παπαδιαμάντη, ακόμα κι ο τόνος στην παραλήγουσα και όχι, ποτέ στη λήγουσα – πώς αλλιώς να αποδοθεί η αδιόρατη ειρωνία των ντόπιων προς τον ουρανοκατέβατο επισκέπτη;) δεν είναι καθόλου ξένος: είναι Σκιαθίτης. Και η αποκάλυψη θα γίνει με τρόπο θαυμαστό: από τη μια ο ξενιτεμός, η αποξένωση και η διαφορετικότητα – και από την άλλη το αντίδοτο της μοναξιάς, που δεν είναι άλλο από έναν έρωτα που αντέχει στο χρόνο. Η ιστορία του Γιάννη του Μοθωνιού, Σκιαθίτη οικονομικού μετανάστη που αναγκάστηκε να φύγει για να σωθεί από τη φτώχεια. Η ξενιτιά τον αντάμειψε πλουσιοπάροχα, όμως με τίμημα την πιο σκληρή ξενιτιά: σταδιακά κόπηκε κάθε δεσμός με ό,τι αποτελούσε την προηγούμενη ζωή του και με όσα και όσους αγαπούσε. Η περιουσία που έκανε του στοίχισε πατρικό σπίτι, γονείς, φίλους, ακόμα και την ίδια τη γλώσσα της πατρίδας του. Μοναδική εξαίρεση η ελπίδα που κρύβει ακόμα μέσα του και που δεν τολμά ούτε να τη σκεφτεί, με «δεισιδαίμονα φόβον»: ότι δηλαδή η κοπέλα που αγαπούσε βρίσκεται ακόμα εκεί γι’ αυτόν. Τώρα θα βρει την απάντηση, που επιστρέφει στο νησί μετά 25 χρόνια, τη μέρα της παραμονής των Χριστουγέννων. Το μυστήριο της αναμονής λοιπόν γίνεται ένα σιγά σιγά με την αγωνία της ψυχής του…
Στη σκηνική του μεταφορά, το έργο ζωντανεύει με την ίδια συγκλονιστική απλότητα ολόκληρο το σύμπαν του διηγήματος. Οι Σκιαθίτες ναυτικοί, οι θαμώνες των μαγαζιών, οι ταβερνιάρηδες, τα παιδιά που λένε τα κάλαντα, η βασανισμένη γριά, η μαρτυρική Μελαχρώ – και προπάντων ο ήρωας, ο μυστηριώδης ξένος, ο Γιάννης ο Μοθωνιός – ζωντανεύουν και συνομιλούν μεταξύ τους και με το θεατή. Κι όλα αυτά με ένα και μόνο ηθοποιό και με ένα μουσικό.
-Το έργο παίζεται ανελλιπώς τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Που αποδίδετε την επιτυχία του ;
Η παράσταση έχει ταξιδεύσει σε πάνω από 25 ελληνικές πόλεις. Με ελάχιστα μέσα (τη ξύλινη βαλίτσα του ταξιδιώτη, το πανωφόρι του, ένα κασκόλ που μεταμορφώνεται σε γέρικη μαντήλα), με τη σύμπραξη της μουσικής ερμηνείας και τη μαγεία του φωτός, οι παπαδιαμαντικοί ήρωες ζωντανεύουν αυτούσιοι, σε απόσταση αναπνοής από το θεατή, αρχίζουν να συνομιλούν μαζί του. Και μοιραία, τον βάζουν στο σκηνικό παιχνίδι… Ο θεατής, λοιπόν, είναι ουσιαστικά συμπαίκτης. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η επιτυχία και η αγάπη με την οποία το κοινό αγκάλιασε τον «Αμερικάνο» οφείλεται σε τελική ανάλυση σ’ αυτό ακριβώς που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της παράστασης: την απλότητα και την αμεσότητα. Κι αυτή πηγάζει από το σεβασμό και τη βαθιά αγάπη για τον παπαδιαμαντικό λόγο. Ο θεατής εισπράττει αμέσως αυτή την αγάπη. Ό,τι είναι ο Παπαδιαμάντης είναι κι ο «Αμερικάνος» του: όχι άσκοπες φιοριτούρες και εντυπωσιακά εφφέ, αλλά δωρική απλότητα, αλήθεια ψυχής κι αγάπη για τον άνθρωπο. Ένα αριστουργηματικό ποίημα για την ξενιτιά και την αγάπη. Αυτό είναι το μόνο που βρίσκει και ο επαναπατρισθείς «Αμερικάνος», που όμως φαίνεται ότι είναι τελικά το πιο σπουδαίο: την αγάπη.
-Γιατί θεωρείτε ότι ο κόσμος έρχεται να δει το έργο ; Τι αποκομίζουν κατά τη γνώμη σας ;
Η εποχή μας επιζητά την αλήθεια και ο ειλικρινής λόγος του Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερου επιδρά άμεσα στο κάθε θεατή. Η μουσικότητα του κειμένου φτάνει κατευθείαν στην ψυχή. Τόσο κατά τη διάρκεια μίας παράστασης, όσο και από παράσταση σε παράσταση, ο "Αμερικάνος" κερδίζει τον κάθε θεατή, ξεπερνώντας τα καθιερωμένα στεγανά που έχουν να κάνουν με την ηλικία, το κοινωνικό περιβάλλον ή το μορφωτικό επίπεδο του καθενός. Η αμεσότητα του κειμένου αφ' ενός και της σκηνικής παρουσίασής του αφ' ετέρου, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του θεατή μπάζοντάς τον σιγά σιγά, χωρίς να το αντιληφθεί, στην ιστορία. Ο ήρωας που αναζητά την αγάπη λίγο λίγο τους κερδίζει, τον συμπαθούν και τον συμπονούν-και ξαφνικά βρίσκονται να συμπάσχουν μαζί του. Και η λυτρωτική κορύφωση του τέλους, ο θρίαμβος της αγάπης -γαληνεύει και παρηγορεί την ψυχή.
-Πώς ανακαλύψατε τον Παπαδιαμάντη ; Σκέφτεστε να ανεβάσετε άλλο έργο του σύντομα ;
Σε δύσκολες στιγμές της ζωής μου διάβαζα και διαβάζω Παπαδιαμάντη και παίρνω θάρρος. Ήταν και είναι κάτι σαν προσευχή για μένα. Τον ανακάλυψα από 10 χρονών παιδί όταν έπεσε αυτό το υπέροχο διήγημα στα χέρια μου. Με συνεπήρε η μυστηριώδης ιστορία του. Με την ομάδα μου την "Ηθικόν Ακμαιότατον" ανεβάσαμε ένα ακόμα διήγημα -ίσως το πλέον εμβληματικό- το "Όνειρο στο Κύμα". Η παράσταση ήταν παραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών και επαναλήφθηκε στο θέατρο Ακροπόλ. Νοιώθω ότι αυτή η εποχή έχει βγάλει πραγματικά διαμάντια λογοτεχνίας. Ίσως ένα έργο του Βυζηινού ή του εθνικού μας ποιητή του Διονύσιου Σολωμού να είναι το επόμενο βήμα μας.
-Διακρίνω μια εμμονή στο ελληνικό έργο στην πορεία σας. Για ποιό λόγο ;
Νοιώθω ότι η απώλεια της εθνικής μας ταυτότητας σημαίνει και απώλεια της γλώσσας μας. Σωστά καταλάβατε. Έχω εμμονή με το ελληνικό έργο. Είναι μια μορφή προσωπικής αντίστασης στον ξεπεσμό που μας ταλανίζει δεκαετίες τώρα. Η γλώσσα μας είναι και η πατρίδα μας. Και είναι ιδιαιτέρως θεατρική και πλούσια, είναι ένας ολόκληρος κόσμος, ένα ταξίδι στο παρελθόν αλλά και στο παρόν μας. Αν ήμουν Άγγλος δεν θα αποτελούσε ίσως παραξενιά να ασχολιόμουν με τον Σαίξπηρ. Ευτυχώς υπάρχει και το αρχαίο δράμα από όπου γεννήθηκε το ίδιο το θέατρο.
- Ποιόν θα χαρακτηρίζατε ''Αμερικάνο'' της εποχής μας ;
Όλοι μας έχουμε καταντήσει ξένοι και μετανάστες στο ίδιο μας τον τόπο, μπλεγμένοι στα οικονομικά παιχνίδια των αδηφάγων τραπεζιτών που εξουσιάζουν κυβερνήσεις και συνειδήσεις. Είμαστε μόνοι, ξενιτεμένοι και απομονωμένοι μέσα στον ίδιο μας τον τόπο. Είμαστε όλοι μας "Αμερικάνοι" που ξεχάσαμε τη γλώσσα μας, που άφησαμε την πατρίδα μας παραδομένη σε Εφιάλτες που την πρόδωσαν και την προδίδουν κάθε μέρα.
Το σήμερα κατάντησε να θυμίζει τραγικά την εποχή του Παπαδιαμάντη. Τα ίδια άμεσα προβλήματα διαβίωσης, οι ίδιες επιτακτικές ανάγκες ταλανίζουν και σήμερα τους νέους όπως και τότε: ο εφιάλτης του ξενιτεμού δυστυχώς πλέον χτυπά και τις δικές μας πόρτες. Το όνειρο της ευμάρειας τέλειωσε πια και μας άφησε άοπλους μέσα σε μια αναπάντεχα ζοφερή πραγματικότητα. Όμως, παρ' όλα αυτά, ο ξενιτεμός του σημερινού ανθρώπου δεν είναι μόνο εξωτερικός και επιφανειακός. Στην ουσία ο καθένας μας ζει μια τραγικότερη, εσωτερική μοναξιά-που ίσως είναι και η σκληρότερη. Σε προσωπικό επίπεδο, ο καθένας για τους δικούς του λόγους-σαν απόρροια ίσως της προηγούμενης επίπλαστης "ευτυχίας", που κάποιοι έφτιαξαν για λογαριασμό μας-αλλά και σε συλλογικό, ακόμα και σε εθνικό επίπεδο, ζούμε την πιο σκληρή μοναξιά. Μακάρι να υπάρξει πραγματική αλληλεγγύη και αγάπη μεταξύ μας για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε αυτή τη δύσκολη κατάσταση.
